رادیکال های آزاد

سلول ها کوچکترین جز تشکیل دهنده ی بدن می باشند که از پیوند شیمیایی عناصر متفاوت به وجود آمده اند. هر سلول از تعداد زیادی مولکول تشکیل شده است. اتم ها اجزای تشکیل دهنده ی مولکول ها می باشند.

اتم دارای یک هسته مرکزی با بار مثبت می باشد که توسط ابری الکترونی با بار منفی احاطه شده است. به تعریفی دیگر، اتم کوچکترین واحد ماده محسوب می گردد. ابر الکترونی، متشکل از الکترون های دارای بار منفی است وهسته از پروتون که دارای بار مثبت است و نوترون که از لحاظ الکتریکی خنثی است تشکیل شده‌ است. زمانی که تعداد پروتون‌ ها و الکترون ‌های اتم، با هم برابر باشند اتم از نظر الکتریکی در حالت خنثی یا متعادل قرار دارد، در غیر این صورت آن را یون می ‌نامند که می‌ تواند دارای بار الکتریکی مثبت یا منفی باشد.

اتم ‌ها با توجه به تعداد پروتون‌ها و نوترون‌ هایشان طبقه ‌بندی می‌شوند. تعداد پروتون‌ های اتم، مشخص کننده نوع عنصر شیمیایی و تعداد نوترون‌ ها مشخص‌ کننده ایزوتوپ عنصر است. الکترون ها در واکنش های شیمیایی درگیر می شوند و ابزاری برای اتصال اتم ها به یکدیگر محسوب می گردند. نتایج فعالیت های انجام شده در بدن ما نظیر واکنش های شیمیایی پیچیده، متابولیسم و تنفس، منجر به تولید الکترون های رها شده می گردد. این  عناصر یا ترکیبب های دارای الکترون های رها شده، رادیکال های آزاد نامیده می شوند که در شرایط معمول به عنوان مواد زائد حاصل از فرآیند انجام شده در سلول ها، شناخته می شوند.

رادیکال های آزاد به دنبال پایداری بوده و همواره سعی بر سرقت الکترون از اتم های مجاور دارند. این اتفاق موجب ناپایداری اتمی می شود که الکترون خود را به رادیکال آزاد داده است و بدین ترتیب یک رادیکال آزاد جدید بوجود می آید. این واکنش می تواند به صورت یک زنجیره بی پایان ادامه یافته  و زیان های جبران ناپذیری را به بدن انسان وارد می سازد.

دلیل اصلی تولید رادیکال های آزاد در بدن نیاز ضروری به اکسیژن در طول زندگی است. واقعیت این است که حضور مقدار معینی از رادیکال های آزاد در بدن، برای سنتز انرژی از مواد مغذی ضروری بوده و موجب افزایش توان ایمنی بدن می گردد. اما نکته ی نگران کننده در سبک زندگی مدرن امروزی افزایش تولید رادیکال های آزاد در بدن می باشد. مقادیر بالای رادیکال های آزاد در بدن ناشی از عواملی نظیر آلاینده های موجود در هوا، سموم دفع آفات نباتی آغشته به سبزیجات و میوه جات، آب آلوده و بسیاری عوامل محیطی وابسته می باشد. مقادیر بالای رادیکال های آزاد در بدن با فرآیند سرقت الکترون از سایر اتم ها همراه می باشند که به دلیل تمایل بالای رادیکال های آزاد به پایداری رخ می دهد. نقش رادیکال های آزاد در آسیب رساندن به بافت سلولی و DNA به اثبات رسیده است. این موضوع موجب بروز عوارض نامطبوعی نظیر پیری زودرس، تخریب بافت ها، سرطان ها، و افزایش احتمال بروز بسیاری از انواع بیماری ها می گردد.

آنتی اکسیدان مولکولیست که توانایی جلوگیری از اکسیداسیون سایر مولکول ها را داراست. اکسیداسیون یک واکنش شیمیایی است که با انتقال الکترون از ماده ی اکسید شونده به عامل اکسید کننده همراه می باشد. واکنش های اکسیداسیون می توانند منجر به تولید رادیکال های آزاد گردند که به صورت یک زنجیره ی ادامه دار تکرار شده و موجب آسیب های جدی به سلول های بدن می گردند. آنتی اکسیدان ها با از بین بردن رادیکال های آزاد باعث توقف این واکنش های زنجیره ای می شوند. روش عملکرد آنتی اکسیدان ها به گونه ایست که موجب توقف  واکنش های اکسیداسیون توسط رادیکال های آزاد می گردد. آنتی اکسیدان ها به دلیل میل ترکیبی بالا با اهدای الکترون به رادیکال های آزاد موجب خنثی نمودن آنها میگردند، بدین ترتیب آنتی اکسیدان ها اصلی ترین عامل خنثی نمودن ترکیباتی نظیر تیول ها، اسید اسکوربیک یا پلی فنل ها در بدن محسوب می گردند.

اگرچه واکنش های اکسیداسیون برای زندگی حیاتی می باشند ولیکن در شرایط کنترل نشده می توانند مضر باشند؛ از اینرو، گیاهان و حیوانات با  فرایند  پیچیده ای از انواع مختلف آنتی اکسیدان ها نظیر گلوتاتیون، ویتامین ث و همچنین آنزیم هایی مانند کاتالاز، سوپراکسید دیسموتاز و پراکسیدازهای مختلف استفاده می کنند. پایین بودن سطح آنتی اکسیدان ها در بدن و یا کمبود آنزیم های آنتی اکسیدانی، باعث ایجاد تنش اکسیدی در بدن می شود که می تواند موجب آسیب رساندن به سلو ل ها شده و  یا موجب نابودی آن ها گردد.

تنش اکسیدی عامل بسیاری از بیماری های انسانی است، مطالعات بسیاری در مورد استفاده از آنتی اکسیدان ها در صنایع داروسازی انجام گرفته است.

به عنوان مثال نقش تنش اکسیدی در بیماران مبتلا به سکته ی مغزی و بیماری های عصبی محرز می باشد ولیکن بررسی این موضوع که تنش اکسیدی خود دلیل بیماری است و یا نتیجه بیماری هنوز در دست بررسی قرار دارد.

آنتی اکسیدان ها از دیر باز به طور گسترده ای  به عنوان مواد اصلی در رژیم های غذایی با هدف حفظ  سلامتی افراد و مقابله با  بیماری هایی نظیر سرطان، بیماری های  عروق کرونر قلب و حتی کسالت معرفی شده اند.

کاربرد آنتی اکسیدان ها

برای کاهش رادیکال های آزاد، ما از آنتی اکسیدان هایی نظیر ویتامین ث، میوه ها و سبزیجات تغذیه می کنیم. کاربرد اصلی آنتی اکسیدان ها خنثی کردن الکترون های آزاد رها شده در سلول است.

شاید درک نقش مفید عملکرد آنتی اکسیدان ها در واکنش های شیمیایی به عنوان یک موضوع تخصصی برای همه امکان پذیر نباشد ولی بدون شک اعتقاد به نیاز به آنتی اکسیدان در رژیم غذایی روزانه برای همگان موضوعی بدیهی محسوب می گردد.

یک روش ساده در مورد شناسایی عوامل آنتی اکسیدانی اندازه گیری میزان ORP می باشد. ORP (پتانسیل اکسیداسیون احیا oxidation reduction potentiol ) شاخص توانایی اکسید کنندگی یک ماده محسوب می گردد به گونه ای که هر چه میزان ORP بالاتر باشد نشان دهنده افزایش قابلیت اکسید کنندگی آن ماده و بر عکس هر چه میزان ORP پایین تر باشد نشان دهنده قابلیت اکسید کنندگی کمتر و قابلیت آنتی اکسیدانی بیشتر می باشد. این شاخص به سادگی روشن می سازد که آنچه شما میل می کنید یک اکسید کننده محسوب می گردد و یا یک آنتی اکسیدان به حساب می آید. بدیهی است که با رژیم غذایی دارای ORP منفی شما آنتی اکسیدان بیشتری میل نموده اید. بسیاری از میوه ها وقتی از درخت چیده می شوند تقریبا ORP منفی دارند ولی با گذشت زمان خاصیت آنتی اکسیدانی کمتری دارند. به عنوان مثال ویتامین ث موجود در میوه، ORP کمتری از ویتامین ث که بصورت قرص عرضه می شود، دارد.

آب یونیزه قلیایی تولیدی، توسط دستگاه های یونیزه کننده الکتریکی نیز ORP بسیار پایینی دارد که به منظور کاهش میزان  رادیکال های آزاد تولید می شود. نتایج  تحقیقات آزمایشگاهی دلالت بر از بین بردن رادیکال های آزاد توسط آب یونیزه قلیلیی دارد. نتایج تحقیقات،  با صراحت نشان دهنده کاهش آسیب ناشی از پراکسید هیدروژن به DNA، RNA، و پروتئین های مشخص توسط آب یونیزه قلیایی است .